Popiół i diament

Ostatni dzień wojny, ostatnia noc niewoli. I poranek pierwszego dnia pokoju, 8 maja 1945 roku. W czasie tych kilkunastu godzin młody żołnierz Armii Krajowej, Maciek Chełmicki, który otrzymał rozkaz zabicia komunistycznego działacza, stoczy walkę z samym sobą. Dotąd przygotowany na bohaterskie umieranie za ideały, spotka pierwszą w swoim życiu miłość i po raz pierwszy zmierzy się z wątpliwościami. Dochowa wierności żołnierskiej przysiędze – czy kobiecie? Czy będzie dalej zabijał, choć tak bardzo pragnie teraz żyć?

Obraz konfliktów politycznych i moralnych okresu tuż po wojnie. Wokół zmienia się świat – stare gwałtownie miesza się z nowym. Na bankiecie ku czci zwycięstwa na honorowych miejscach zasiadają towarzysze radzieccy, choć można jeszcze publicznie śpiewać „Czerwone maki na Monte Cassino”; jeden z jego AK-owskich towarzyszy próbuje robić karierę przy nowej władzy, a syn komunistycznego działacza walczy w zbrojnym antykomunistycznym podziemiu. On sam zaś zaczyna wątpić w sens zabijania w chwili zakończenia wojny.

Film zaliczany do arcydzieł kina światowego, nagrodzony na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji w 1959 roku, stanowi apogeum Polskiej Szkoły Filmowej. Wykreował kilka wielkich indywidualności aktorskich: przede wszystkim Zbigniewa Cybulskiego, który dzięki niezwykle nowocześnie zagranej postaci Maćka – romantycznego buntownika – stał się symbolem pokolenia lat 50., a także Bogumiła Kobielę, który rolą sekretarza Drewnowskiego rozpoczął swoją karierę odtwórcy tragikomicznych postaci poniewieranych przez wielką historię.

Nagrody

Złota Kaczka 1959 w kategorii najlepszy film polski za rok 1958

MFF Wenecja 1959: nagroda FIPRESCI

MFF Vancouver 1960: nagroda Kanadyjskiej Federacji Stowarzyszeń Filmowych

Nagroda Srebrny Laur D.O. Selznicka 1962

Nagroda Zachodnioniemieckiej Krytyki Filmowej 1961

MFF Ibadan 1961: Dyplom Uznania

Kryształowa Gwiazda 1960: Nagroda Francuskiej Akademii Filmowej w kategorii najlepsza aktorka zagraniczna dla Ewy Krzyżewskiej

Nagroda Czechosłowackiej Krytyki Filmowej 1965

MFF Addis Abeba 1967: wyróżnienie

scenariusz Jerzy Andrzejewski, Andrzej Wajda
na podstawie powieści Jerzego Andrzejewskiego
zdjęcia Jerzy Wójcik
muzyka Jan Krenz
scenografia Roman Mann
kostiumy Katarzyna Chodorowicz
charakteryzacja Halina Sieńska
dźwięk Bohdan Bieńkowski
montaż Halina Nawrocka
obsada Zbigniew Cybulski, Ewa Krzyżewska, Wacław Zastrzeżyński, Adam Pawlikowski, Bogumił Kobiela
produkcja Zespół Filmowy Kadr
kierownik produkcji Stanisław Adler