Zamach stanu

Jesień 1925. Przed dworkiem marszałka Józefa Piłsudskiego w Sulejówku pod Warszawą manifestacja 600 oficerów pod przewodem gen. Orlicz-Dreszera domagających się powrotu Piłsudskiego do czynnego życia politycznego. Maj 1926. Wybucha kolejny kryzys rządowy. Pre-zydent Stanisław Wojciechowski powierza misję utworzenia rządu przywódcy PSL "Piast", Wincentemu Witosowi. W kraju trwa napięcie. Rozbity na zwalczające się frakcje Sejm nie jest w stanie sprawować swej władzy ustawodawczej. Mnożą się manifestacje na rzecz powrotu Piłsudskiego i kontrmanifestacje jego przeciwników. 11 maja ukazuje się w "Kurierze Porannym" wywiad Piłsudskiego, niesłychanie gwałtownie atakujący rząd Witosa. W rejonie Rembertowa koncentrują się wierne marszałkowi oddziały wojska. Witos powierza ministrowi obrony, gen. Malczewskiemu misję stłumienia ewentualnego zbrojnego wystąpienia piłsudczyków. 12 maja 7 i 36 pułki piechoty i l pułk szwoleżerów ruszają na Warszawę, obsadzając przyczółki mostowe. Piłsudskiego popiera cała lewica: PPS, PSL "Wyzwolenie", Stronnictwo Chłopskie i Klub Pracy. Po południu na Moście Poniatowskiego dochodzi do spotkania Piłsudskiego z prezydentem Wojciechowskim. Rozmowy nie przynoszą rezultatu. Wybuchają walki, w których wierne rządowi oddziały stopniowo tracą pozycje. Nie dochodzi pomoc z Poznania, Śląska i Lwowa. PPS wydaje odezwę popierającą Piłsudskiego, podobną odezwę wydaje KPP. Wobec zagrożenia Belwederu prezydent Wojciechowski i premier Witos wycofują się do Wilanowa, gdzie prezydent składa swój urząd na ręce marszałka Sejmu Macieja Rataja. Dymisję składa także Witos. 17 maja w kościele Karmelitów w Warszawie odbywa się uroczysty pogrzeb ofiar bratobójczych walk. Po mszy dawny kapelan 3 pułku II Brygady Legionów zrywa z sutanny i rzuca pod nogi gen. Orlicz-Dreszerowi najwyższe odznaczenia bojowe, zdobyte na froncie. Trwają prześladowania zwolenników obalonego rządu. Wincenty Witos ukrywa się najpierw w mieszkaniu Rataja, potem u wdowy po Władysławie Reymoncie. Piłsudski powołuje rząd, mianując premierem prof. Kazimierza Bartla. Jego hasłem jest walka z bezprawiem, złodziejstwem i prywatą. Rozpoczyna się okres "sanacji moralnej". Jednocześnie zostaje wszczęte wojskowe dochodzenie przeciw gen. Malczewskiemu, Rozwadowskiemu, Zagórskiemu i Jaźwińskiemu. Prof. Ignacy Mościcki zostaje pre-zydentem Polski. Oficerowie Legionów brutalnie masakrują w jego mieszkaniu ministra Zdziechowskiego. Sejm bezskutecznie usiłuje przeciwdziałać dyktatorskim posunięciom Piłsudskiego. Protesty posłów komunistycznych zostają brutalnie stłumione. W radziwiłłowskim Nieświeżu dochodzi do spotkania Piłsudskiego z przedstawicielami sfer ziemiańskich, które uzyskują gwarancję ze strony nowego ustroju. Mianowany ministrem spraw wewnętrznych gen. Felicjan Sławoj-Składkowski rozpoczyna na polecenie Piłsudskiego szeroko zakrojoną rozprawę z opozycją. Lato 1930. Opozycja znajduje wspólną platformę walki z coraz bardziej dyktatorskimi rządami sanacji. W kraju trwają strajki, demonstracje, interweniuje policja. Powstaje koalicja socjalistów i ludowców znana jako "Centrolew"; na 29 Czerwca zostaje zwołany do Krakowa Kongres Obrony Prawa i Wolności Ludu. Podczas urlopu w Druskiennikach Piłsudski podejmuje decyzję przyspieszenia rozprawy z opozycją. Wykorzystując fakt rozwiązania Sejmu gen. Sławoj-Składkowski przeprowadza aresztowanie czołowych przywódców "Centrolewu". Do twierdzy w Brześciu nad Bugiem, którą dowodził sadysta płk Kostek-Biernacki, zostają przewiezieni Henryk Lieberman, Norbert Barlicki, Adam Pragier, Stanisław Dubois, Mieczysław Mastek, Adam Ciołkosz z PPS oraz ludowcy: Wincenty Witos, Władysław Kiernik, Kazimierz Putek, Adolf Sawicki, a także Karol Popiel z NPR, Aleksander Dębski z endecji, Wojciech Korfanty z chadecji i pięciu posłów ukraińskich. Ich 2-miesięczny pobyt w twierdzy jest jednym pasmem upokorzeń i cierpień. Wypuszczeni za kaucją oczekują procesu, który rozpoczął się w Warszawie 26.X.1931 i przeszedł do historii jako "proces brzeski". Na ławie oskarżonych zasiadło 11 z 27 więźniów: Lieberman, Barlicki, Pragier, Ciołkosz, Dubois, Mastek, Witos, Kiernik, Putek, Bagiński i Sawicki. Kolejne sceny filmu odtwarzają przebieg procesu: zeznania świadków oskarżenia zarzucających oskarżonym działalność antypaństwową, zeznania świadków obrony, przemówienie prok. Grabowskiego, wystąpienia obrońców i ostatnie słowo oskarżonych. Od wyroku skazującego 10 oskarżonych na kary od 3 do 1,5 roku więzienia (uniewinniony został Sawicki), sędzia Stanisław Leszczyński założył "votum separatum". Po ogłoszeniu wyroku na sali odbywa się manifestacja na cześć skazanych. Grupa oficerów Legionów w innej części sali intonuje "Pierwszą Brygadę".

scenariusz: Ryszard Gobtarz
zdjęcia: Jacek Stachlewski
muzyka: Piotr Marczewski
scenografia: Czesław Siekiera
montaż: Jerzy Pękalski
dźwięk: Krzysztof Wodziński
obsada: Ryszard Filipski, Ignacy Gogolewski, Jerzy Sagan, Andrzej Hrydzewicz, Zygmunt Malanowicz, Czesław Wołłejko, Krzysztof Chamiec, Józef Nowak, Tadeusz Janczar, Józef Fryźlewicz, Kazimierz Wichniarz
kierownik produkcji: Wiesław Grzelczak
produkcja: Zespół Filmowy "Profil"