NOCE I DNIE. OPOWIEŚĆ O FILMIE JERZEGO ANTCZAKA

W Księgarni/Galerii GCF podczas Festiwalu można zakupić monografię najsłynniejszego filmu Jerzego Antczaka, Przewodniczącego Jury Konkursu Głównego. Film Noce i Dnie zrealizowano w szczególnym okresie. Mięliśmy wówczas prawdziwy wysyp znakomitych produkcji i plejadę twórców i aktorów niepośledniej miary. Kinematografia polska – mimo oczywistych ograniczeń i niedoborów – potrafiła zdobyć się na imponujące superprodukcje, budzące podziw nie tylko rozmachem, ale i poziomem artystycznym. Noce i Dnie pozostawały jednak nieco odosobnione, będąc przykładem znakomitego połączenia dwuczęściowej, szeroko zakrojonej, wielowątkowej sagi rodzinnej, rozpisanej na niemal półwiecze, z kameralnym dramatem psychologicznym opartym w istocie na dwóch kreacjach aktorskich, wokół których orbitują dziesiątki a nawet setki ról pomniejszych i większych. Dodać należy, że publiczność miała możność oglądania jeszcze dwóch wersji filmu – krótszej festiwalowej i dwunastoodcinkowego serialu telewizyjnego. W każdej z nich, od chwili premiery, Noce i Dnie uwodzą widzów. I jak się okazało, a co nieco zaskakujące, również młodego pokolenia, wychowanego na kinie innego rodzaju, posługującego się odmiennymi środkami wyrazu.

Książka, którą przygotowaliśmy, jest hołdem złożonym twórcom tego niezwykłego filmowego dokonania. Jest także próbą odpowiedzi na pytanie o przyczyny niesłabnącej popularności filmu wśród kolejnych pokoleń widzów. Odpowiedź po części jest znana: Jerzy Antczak zrealizował świetny, dynamicznie, bardzo współcześnie zmontowany film. Do dyspozycji miał plejadę znakomitych aktorów w tym głównych wykonawców; ich kreacje osiągają prawdziwie mistrzowski poziom. Produkcję wspierali artyści najwyższej miary – począwszy od autora zdjęć poprzez projektantów kostiumów, scenografów, dekoratorów, dźwiękowców po współpracowników pionu technicznego i organizacyjnego. To chyba jednak nie wszystko. Wydaje się, że o powodzeniu przesądził także ów trudno uchwytny element, który Jerzy Antczak określa, jako „palec boży”. I nie chodzi tylko o szczęśliwe uporanie się z trudnościami i problemami, jakie piętrzyły się w czasie niemal dwóch lat realizacji.

Jerzy Antczak w prawdziwie twórczym natchnieniu wybrnął ze wszystkich pułapek, jakie niosła ze sobą monumentalna, wielowątkowa powieść Marii Dąbrowskiej. Opowieść, mimo że rozpisana na niemal pół wieku, poprowadzona została z podziwu godną precyzją. Dzięki elastycznej ramie kompozycyjnej, jaką jest retrospekcja, wątki łączą się i przenikają nie gubiąc ani na moment punktu odniesienia, jakim jest postać Barbary Niechcic. Postaci drugoplanowe i te z planów dalszych to mistrzowsko skonstruowane epizody tworzące wyraziste tło, ale stanowiące też wyśmienite, skończone mikroportrety. Element komediowy, szczególnie w nadzwyczajnej kreacji Jadwigi Barańskiej, jest odmierzony z aptekarska precyzją. Realia przełomu XIX i XX wieku udało się oddać z pietyzmem i budzącym podziw znawstwem epoki. I jeszcze nadzwyczajna muzyka, ze zniewalającym Walcem Barbary na czele.

Ten wielki trud i artystyczny wysiłek, poparty talentem i entuzjazmem całej ekipy zaowocował jednym z najpiękniejszych filmów polskiego kina, uwodzącego prostotą i jednocześnie głębią przesłania, życiową mądrością i psychologiczną prawdą. Niniejszą książką próbujemy zgłębić istotę fenomenu niesłabnącego powodzenia arcydzieła Jerzego Antczaka a jednocześnie nakreślić historię jego powstawania – równie fascynującą jak on sam.

Tę historię książka przedstawia we wspomnieniowych opowieściach: Jerzego Antczaka, Jadwigi Barańskiej, Stanisława Lotha – autora zdjęć do filmu, Grzegorza Kędzierskiego – w trakcie realizacji szwenkiera a po latach autora cyfrowej wersji filmu, Barbary Ptak – autorki kostiumów, znakomitych aktorów: Stanisławy Celińskiej, Beaty Tyszkiewicz, Elżbiety Starosteckiej, Magdaleny Zawadzkiej, Karola Strasburgera, Kazimierza Mazura. W publikacji znalazły się także obszerne fragmenty zarówno polskich, jak i zagranicznych recenzji towarzyszących jego premierze a później drodze ku licznym nagrodom festiwalowym i nominacji do Oscara. Wprowadzenie napisała profesor Małgorzata Hendrykowska.

Książka prezentuje niemal 300 fotosów wykonywanych na planie przez Romualda Pieńkowskiego i Jerzego Troszczyńskiego, w tym arcyciekawe werki, czyli zdjęcia dokumentujące pracę ekipy. Układają się one w opowieść o miejscach i ludziach, wśród których upłynęło życie pary głównych bohaterów. Tylko w kilku przypadkach uzupełnione one zostały ujęciami z kopii filmu. Prezentujemy także plakaty – zarówno polskie jak i zagraniczne – oraz programy do filmu. Wśród najciekawszych dokumentów jest pełen zasłużonych hołdów dla kunsztu aktorskiego Jadwigi Barańskiej list Andrzeja Wajdy.

Redaktorka